صنایع دستی، هنر
مشبک کاری
خرداد
معنی لغوی مشبک
مشبک کاری یعنی چیزی را پنجره پنجره ساختن. البته به آن چشمه چشمه ساختن هم گفته می شود. به عبارتی دیگر به هر چیز شبکه شده یا جسمی که دارای سوراخ های زیاد باشد مشبک گفته می شود.
مشبک کاری چیست؟
در این هنر روی سطوح مختلفی مثل چوب ، سنگ یا فلزات سوراخ های منظمی با طرح خاصی ایجاد می شوند. ایجاد این سوراخ ها یا پنجره های کوچک و بزرگ در اجسام دلایل مختلفی در قدیم داشته است. برای مثال برای عبور جریان هوا و نور و یا در صنعت برای عبور سیالات این روش به کار می رفته است. اگر سری به خانه های قدیمی بزنید حتما در و پنجره هایی را خواهید دید که هنر مشبک کاری روی آن ها خودنمایی میکند.
در زمان های قدیم برق نبوده است. مردم برای استفاده هرچه بیشتر از نور خورشید و هوای خنک بیرون تدابیری می اندیشیده اند. مثلا در معماری خود و ساختن سقف ها و دیوارها از روش هایی استفاده می کردند که در تابستان خنک و در زمستان گرم باشند. همچنین بتوانند حداکثر استفاده را از روشنایی روز و نور آفتاب و مهتاب داشته باشند. هنر مشبک نیز یکی از آن تدابیر مردمان روزگاران قدیم است که باعث می شده داخل اتاق ها روشن تر باشد و تهویه ی هوا نیز بهتر انجام شود. در عین حال خانه ها و حجره ها با این روش زیباتر هم میشده است.
در مکان هایی که مقصودشان فقط عبور نور بوده است و نمی خواستند گرما یا سرما به داخل محیط نفوذ کند ، این سوراخ ها را با شیشه های رنگین مسدود می کردند. این کار باعث می شد که نور به شکل زیبایی به داخل محیط مثلا اتاق ها منعکس شود و در عین حال مانع از ورود سرما و گرما یا گرد و غبار به داخل اتاق ها می شد.
تاریخچه ی مشبک کاری
مشبک یکی از دیرینه ترین و قدیمی ترین هنرهای دنیاست. زیرا محدود به فرهنگ و قوم خاصی نیست. علت این سخن این است که انسان های اولیه از این روش استفاده می کرده اند و آن را ابداع کرده اند. آن ها در غارها برای خود پنجره هایی ایجاد میکردند تا بتوانند بیرون را تماشا کنند و بر محیط اطراف خود تسلط بیشتری داشته باشند. این پنجره ها اگر به طور کامل باز می بود هم سرما را به داخل غار می آورد و هم خطراتی را به دنیال داشت. به همین دلیل انسان های اولیه به ذهنشان رسید که این پنجره ها و هم چنین دهانه ی ورودی غار را با اجسامی مانند چوب ، تخته سنگ یا پوست حیوانات بپوشانند. به دنبال آن برای اینکه از نور بی بهره نمانند و داخل غار تاریک نشود سوراخ هایی در این اجسام ایجاد کردند. این بود که هنر مشبک متولد شد.
بعد از آن انسان های بعدی نیز از این روش استفاده می کردند و از مزایای آن بهره مند می شدند. در ایران نیز این هنر تکامل یافت و به شکل های جدید و زیبایی در مکان های مختلف به کار برده میشد. به خصوص در دوران صفویه هنر مشبک در ساخت خانه های ایرانی بسیار استفاده می شده است.
امروزه این هنر بیشتر جنبه تزئینی و دکوری پیدا کرده است. بشر به تکنولوژی و امکانات لازم برای بهره مندی از نور و تهویه هوا دست پیدا کرده است و دیگر در ساختمان ها از آن استفاده نمی شود مگر برای زیباسازی ساختمان در قسمت هایی خاص مانند سقف یا دکور و ویترین و ..
انواع مشبک
- مشبک کاری کامل
در این نوع ابتدا سطح شی مورد نظر کامل و یکپارچه است مثل یک تکه چوب. سپس هنرمند با ابزار مخصوص مثل اره های مویی و سایر تجهیزات لازم طرح موردنظر خود را روی این اشیا در می آورد. این روش کمی سخت تر بوده و نیاز به دقت بیشتری دارد. زیرا در صورت خطا و اشتباه امکان برطرف کردن آن کمتر است.
- مشبک کاری منفصل
در این روش طرح های به صورت منفصل و جدا جدا وجود دارد و باید آن ها را مطابق با طرح کلی موردنظر به هم متصل کنند و بچسبانند. این روش آسان تر از روش کامل بوده و امکان رفع خطا در آن بیشتر و راحت تر است.
مشبک کاری روی سطوح مختف
- چوب
مزیت چوب نسبت به سایر اجناس در ارزان تر بودن و همچنین شکل پذیرتر بودن آن است.
- فلزات
فلزات چون جنس سخت تری دارند انجام هنر مشبک بر روی آن ها سخت تر بوده و زمان بیشتری می خواهد. امروزه مشبک کاری روی فلزاتی مانند مس بسیار رواج دارد و در صتایع دستی و زیورآلات به کار می رود.
- سنگ
مشبک کاری روی سنگ کمی سخت بوده و در گذشته بیشتر از امروز کاربرد داشته است. امروزه نیز هنرمندانی درصدد احیای هنرمشبک روی سنگ می باشند.
- چرم
امروزه به میزان زیادی شاهد مشب کاری روی چرم هستیم. در وسایل شخصی و تزئینی چرمی مشبک کاری زیاد انجام می شود و زیبایی آن ها را چندبرابر می نماید.
مشب کاری روی مس
مس یکی از فلزات پرکاربرد در صنایع دستی است. این فلز به علت مقاومت خوب و قیمت مناسبی که دارد بسیار مورد استقبال هنرمندان و مشتریان قرار گرفته است. هنرهای زیادی روی مس پیاده و اجرا می شوند. صنایع دستی مس و خاتم ، مس و پرداز ، قلم زنی روی مس ، فیروزه کوبی روی مس و مشبک کاری روی ظروف مسی بیان گر این موضوع است. محصولات زیبایی که هنر مشبک زیبایی آن ها را چند برابر و جلوه ی آن ها را صدچندان کرده است.
