هنر خاتم خاتم خانه

خاتم کاری اصفهان

خاتم کاری در اصفهان از هنر های برجسته ایرانی می باشد که به جرئت میتوان گفت سخت ترین های محصولات دست ساز توسط هنر خاتم ساخته می شود. به شیوه امروزی قبل از صفویه و در عهد استیلای ایلخان مغول بر ایران و به دنبال پیدایش رابطه مستقیم بین ایران و چین، به ایران راه یافته است. برخی از محققان نیز معتقدند که خاتم در دوره دیلمان در ایران و در شهر شیراز پایه گذاری شد و در عصر صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده.

خاتم به معنی هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث های کوچک.

روایتهای زیادی خواستگاه خاتم را شیراز می دانند زیرا قدیمی ترین آثار خاتم در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از 1000 سال است.

در ایران پیش از ظهور اسلام گونه ای خاتم سازی رواج داشته و شیوه کار آن چنین بوده که از چوب یکرنگ مکعب هایی به اضلاع چهار میلی متر می بریدند و با طرح های گوناگون روی صفحه ای نصب و میخکوب می کردند و این شیوه تا چند قرن پس از اسلام هم متداول بوده است.

نمونه‌های تاریخی هنر خاتم

  • منبر خاتم در مسجد جامع عتیق شیراز
  • سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به سده هشتم هجری
  • درهای خاتم قصر رؤیایی تیمور گرکانی به نام دلگشا در سمرقند
  • درهای چوب گردو و روکش استخوان که درموزه برلین نگهداری می‌شود.
  • درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته، از شهر بخارا که درموزه ویکتوریا آلبرت موجود است.
  • منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان بااشکال هندسی و اجزای نقره‌ای
  • درب‌های تالار اینه کاخ گلستان
  • تعداد دو درب خاتم شده توسط خاتم سازان شیراز در موزه دوران اسلامی تهران
  • تعدادی درب دو لنگه خاتم شده در موزه حضرت عبدالعظیم شهر ری که قدیمی‌ترین ان مربوط به دوره ال بویه تا اواخر قاجار است.

 

 

مشاهده همه محصولات خاتم کاری

هنر خاتم

خرید خاتم کاری در شهر اصفهان و شیراز بیشتر می توان کارگاه های این هنر را پیدا کرد استاد کار خاتم پس از تهیه لوازم اولیه دست به تولید شاخه های خاتم می نماید که وقت بسیار زیادی میگیرد وسایل موردنیاز برای خاتم از ابزار کار این هنر ارزمند میتوان وسایل گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار را نام برد این هنر نیاز به محاسبات ریاضی بالایی نیز دارد زیرا استاد کار چندین نمونه مختلف از خاتم را روی یک محصول به کار  میبر.

این هنر دو مرحله دارد :
1- خاتم سازی که شامل عملیاتی از قبیل طراحی خاتم ، تهیه مواد و مصالح و برش مصالح اولیه ترکیب و ایجاد گل و در نهایت ساخت قامه (جسم مکعب مستطیلی شکل دارای میانگین طول 40 سانتی متر و عرض 10 سانتی متر و قطر 3 سانتی متر از چوب یا خاتم) و برش آن و تهیه لایه خاتم است.
2- خاتم که شامل طراحی زیرسازی، طراحی چسباندن لایه های خاتم بر روی زیرکار، پرداخت و جلا کاری اشیای خاتم است.

روش ساخت خاتم :

در خاتم چوب ، استخوان یا فلز را به صورت منشورهای مثلث القاعده برش داده و آنها را به گونه ای کنار هم قرار می دهند که برش عرضی این مثلث های واحد، دارای اشکال هندسی منظم باشد سپس با سریش برش های نازک را با نظم و ترتیب خاصی روی ورقه نازک چوبی می چسبانند و پس از خشک شدن ورقه ها را روی اشیای مورد نیاز جهت تزئین نصب می کنند.
انواع چوب از مهمترین مصالح خاتم سازی است که شامل چوب های عناب، نارنج، افرا، گردو، کیکم، تبریزی، شمشاد، آبنوس، فوفل و بتم است. انواع استخوان نیز به علت استحکام و رنگ سفید آنها در ساخت خاتم به کار می روند که عبارتند از استخوان های شتر، اسب، گاو، همچنین عاج طبیعی فیل و عاج مصنوعی نیز در خاتم کاربرد زیادی دارد. برای استقامت خاتم ساخته شده و مراقبت از آن، از فلزات رنگی در خاتم سازی استفاده می شود نقره و آلومینیوم برای رنگ سفید و برنج برای رنگ زرد مورد استفاده قرار می گیرد.
برای تهیه چوب مورد نیاز باید دقت شود که دارای رنگ و بافت مناسبی بوده و گره و ترک نداشته باشد. فلزات نیز باید آلیاژ مناسبی داشته باشند.

ابزار خاتم سازی

رنده، تنگ، اره، سوهان، پرگار، گونیا، چکش، گازانبر، مغار، پرس.

مواد و مصالح خاتم سازی

چوب: چوب فوفل، آبنوس، عناب، شاه چوب، آزاد، بقم، نارنج و چوب شمشاد.
فلز: مفتول های طلایی یا نقره ای، مس، برنج، آلومینیوم.
استخوان: استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، استخوان مصنوعی
رنگ سبز:این رنگ از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه می شود. استخوان های بریده شده را در ظرف حاوی محلول رنگی می ریزند و مدت شش ماه در معرض نور خورشید قرار می دهند. امروزه از آنجائیکه تهیه استخوان شتر مشکل است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر استفاده می کنند و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند.

روغنکاری خاتم:

اصولا سطح یک خاتم به دو علت روغن زده می شود :براق شدن خاتم و حفاظت آن در مقابل رطوبت، گرما و سرما. در گذشته برای این کار روغن جلا یا سندلوس ( شیره درخت کاج ) به کار می رفت. بعد ها از روغن هاویلوکس استفاده شد و امروزه از پلی استر استفاده می کنند.

مراحل تولید خاتم :

هنر خاتم در اصفهان و یا سایر شهرها مراحلی دارد که در این قسمت آن را بیان می کنیم.

ابتدا انواع چوبها و استخوان ها را در رنگ های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول 30 سانتیمتروقطر 1تا 5/2میلی متر می برند وازآنها مثلث هایی تهیه می شود که پس از سوهان کاری تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح درآمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول های سیمی به صورت مثلث بوده که برای آماده سازی آنها نیز مراحل مختلفی طی می شود سپس برای درست کردن خاتم ابتدا طرح اشکالی که مورد نظر است را به وسیله استادکار کشیده واین مثلث ها ی چوبی ،استخوانی و فلزی با دستان بامهارت و استادانه هنرمند در کنار هم به وسیله سریشم قرار داده و چسبانده می شوند و به وسیله نخ محکم می گردند که از این کار اصطلاحاً «پره» درست می شود ،بعد از چند ساعت نخ ها باز شده واضلاع طرح سوهان کاری شده و چهار عدد از پره های ساخته شده را در کنار هم قرار می دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می شوند که حاصل آن «توگلو» به دست می آید. مرحلهٔ بعدی که به «گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده می شود وبه آن «شمسه» می گویند در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریشم چسبانده می شود و با نخ محکم می شود و حاصل آن طرح ستاره ای است ،این طرح ها آنقدر تکرار می شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز در آمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار گرفته و با چند مرحله برش کاری و چسبانده لایه های بسیار نازک چوب دراطراف آن طرح اولیه یک خاتم به وجود می آید که تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا بیش از 400 مرحله کاری را شامل می شود.

هنر خاتم کاری

هنر خاتم کاری که جنس بیشتر این محصولات از چوب , استخوان شتر و فلز برنج است. و محصلاتی چون جا دستمال کاغذی خاتم انواع شکلات خوری خاتم کاری تخته شطرنج می باشد.  کیفیت ساخت این این محصولات اعلا , و اثر زیبایی از دست هنرمندان اصفهان است. انواع تخته نرد خاتم کاری قیمت های متفاوتی دارند که این موضوع به کیفیت تولید و جنس استفاده شده بستگی دارد. محصلات تزئینی و کاربردی خاتم کاری اصفهان پیشکشی به علاقه مندان هنرهای دستی ایرانی است.

هنر خاتم کاری
هنر خاتم کاری اصفهان

ویژگی های خاتم خوب

خصوصیات یک خاتم و مرغوب :
صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم .
یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم
عدم تغییر در رنگ و شکل
ترمیم کاری ها و بتونه کاری ها در سطح کار مشخص نباشند .
قرینه بودن تمامی گل ها و اشکال درسطح کار و زوایا و اضلاع
دقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان طرح که تمامی ابعاد با هم همسان، قرینه و یک اندازه باشند که البته اگر شاسی طرح دقیق نباشد بهترین خاتم نیز بر روی آن نما و جلوه ای ندارد و کل طرح را از بین می برد به همین جهت است که یک هنرمند خاتم ساز باید یک نجار چیره دست هم باشد.
رنگ کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد .
نقش ها ومثلث ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.

هنر خاتم کاری اصفهان
هنر خاتم

محصولات خاتم در اصفهان با قیمت بسیار مناسبی که دارد از سری صنایع دستی نفیس ایرانی است که شهرت جهانی دارد. کیفیت بالای محصولات ساخته شده همانند ست رومیزی مدیریتی خاتم هم بسیار خوب است. در صورت استفاده صحیح از ظروف خاتم طول عمر طولانی خواهند داشت. برای جلوگیری از نفوذ آب و مقاوم بودن در برابر رطوبت بر روی محصولات خاتم لایه ایی پلی استری کشیده می شود. البته به هیچ عنوان نباید از آب و بخصوص مواد شیمیایی استفاده نمود.

آثار خاتم سازی در دوره های مختلف

عهد صفویه درخشان ترین دوره خاتم سازی در ایران است. صندوق مرقد امامزاده سید علا»الدین حسین فرزند امام موسی بن جعفر(ع) در شیراز و در جفت خاتم آن بقعه که قدمت آنها 400 تا 450 سال است. قاب آینه خاتم که در تاریخ 1124 ه. ق در کرمان ساخته شده و جزو مجموعه خصوصی مرحوم محمدحسین صنیع خاتم است. صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر(ع) و حضرت امام جواد(ع) در سامرا و نیز صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر گرامی حضرت حجت الله (عج) در سامره که در زمان شاه سلطان حسین صفوی به کمک استاد جعفر ساخته شده است از شاهکارهای خاتم آن دوران است.
در دوران قاجاریه ورودی خزانه و حرم حضرت عبد العظیم (ع) و در ورودی موزه ایران باستان است.
در دوره پهلوی ، ساخت صندوق های حضرت مسلم بن عقیل(ع)، حضرت عبد العظیم (ع)، حضرت شاهچراغ(ع)، امامزاده سید میرمحمد(ع)

Rate this post
این نوشته در هنر ارسال شده است. این لینک مستقیم به این نوشته است.

4 دیدگاه برای “هنر خاتم خاتم خانه

  1. اشتراک‌ها: صنایع دستی آقاجانی - صنایع دستی هنرلوکس

  2. اشتراک‌ها: خرید فروش عمده تخته نرد خاتم - صنایع دستی اصفهان|فیروزه کوبی|هدیه تبلیغاتی

  3. اشتراک‌ها: تابلو قلمزنی خاتم کاری - صنایع دستی اصفهان|فیروزه کوبی|هدیه تبلیغاتی

  4. اشتراک‌ها: صنایع دستی خیابان ویلا - صنایع دستی اصفهان|فیروزه کوبی|هدیه تبلیغاتی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *