ملیله کاری در زنجان

فروش ملیله کاری در زنجان از این جهت حائز اهمیت است که می توان گفت در ایران اولین شهری که هنر ملیله کاری در آن ظهور کرد ، زنجان بود. در حال حاضر نیز فروش ملیله کاری در زنجان رونق داشته و این شهر به عنوان یکی از پیشتازان هنر و صنعت ملیله در ایران به شمار می رود. البته در دوره ی رضاخان تعدادی از هنرمندان ملیله کار زنجانی به شهرهای تهران و اصفهان سفر کرده و این هنر را با خود به این شهرها آوردند.
در واقع می توان گفت اصفهان و زنجان از فعال ترین شهرها در عرصه ملیله کاری بوده اند. این هنر از دوره ی سلجوقیان در ایران آغاز شد و در دوره ی صفویه رشد و پیشرفت چشمگیری داشت.
از عمده محصولات ملیله کاری می توان به سینی ،گلدان سرویس های شربت خوری و چای خوری و سایر محصولات تزئینی و لوکس اشاره نمود.

متاسفانه امروزه هنر ملیله مثل آن دوران ها و به آن صورت رواج ندارد. اما هنوز هم هستند هنرمندان و هنردوستانی که قدر و ارزش این صنعت دستی زیبا را می دانند و به آن می پردازند.

در هنر ملیله کاری، هنرمندان این حرفه ابتدا شمش های مخصوص را ذوب می کنند و مفتول هایی به قطر یک سانتی متر از آن ها استخراج می نمایند. سپس در مرحله ی بعدی همین مفتول ها به مفتول هایی به قطر یک میلی متر تبدیل می شوند.
برای ادامه کار از قالب هایی استفاده می کنند که معمولا جنس آن ها از تخته و موم است. این سیم ها را در این قالب ها نشانده و به آن ها طرح ها و شکل های مختلف می دهند. این مفتول ها با حرارت و براده های مس به هم متصل می شوند. مراحل ملیله کاری عبارتند از چکش کاری ، حرارت دهی ، نورد کشی ، مفتول کشی ، حدیده کاری و قالب بندی.

تاریخچه ملیله کاری

زنجان در دوره های هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان رونق زیادی داشته است. این مساله تاثیر زیادی در رونق این شهر در فلزکاری نیز داشته است. ملیله کاری نیز زیرمجموعه ی فلزکاری است و از این طریق می توان فهمید که قدمت ملیله تقریبا در زنجان به چه دورانی می رسد.

برای پی بردن به قدمت و پیشینه ملیله کاری در زنجان به دو مساله استناد می شود :
1- افرادی که به این شهر در قدیم سفر می کرده اند و در سفرنامه های خود از صنت ملیله کاری و این هنر در این شهر نوشته اند.
برای مثال فردریک ریچارد در سفرنامه ی خود به ایران در مورد زنجان نوشته است که : ” شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است.”
2- از طریق بازمانده های وسایل ملیله کاری شده.

در نهایت می توان گفت از قرن دهم هجری پیشینه ی این هنر زیبا در زنجان واضح و مشخص است.

هنرمندان فعال ملیله کار در زنجان

امروزه نیز حدود 30 کارگاه صنایع دستی ملیله مشغول به فعالیت می باشند. دو تن از هنرمندان فعال و خوش ذوق زنجانی در سال های 86 و 87 موفق به دریافت مهر اصالت ملیله کاری از یونسکو شدند. نام این هنرمندان عبدالحمید محرر و محسن یزدانشناس می باشد. این هنر و صنعت به خاطر ظرافت و زیبایی زیادی که دارد بسیار چشم نواز است. همچنین به میزان زیادی مورد توجه و استقبال هنردوستان خارجی و توریست ها قرار می گیرد.

برای مثال می توان در عرصه هنر زیبا و خاص ملیله کاری از استادان محمدحسین ستاری ، منصور کاظمیان مقدم که در این شهر فعالیت های زیادی در این زمینه داشته اند نام برد.

مشکلات زنجان و سایر شهرها در ملیله کاری

یکی از مشکلات ملیله کاری که هم در زنجان و هم در سایر شهرهای صاحب این هنر باعث دلسردی ملیله کاران شده است مشکلات اقتصادی است. قیمت بالای نقره باعث می شود که این هنر دیگر برای هنرمندان سود چندانی نداشته باشد و آن ها را با مشکلاتی مواجه نماید.

البته در حال حاضر این هنر به شکل های دیگری که به صرفه باشد نیز به بازار عرضه می شود. از فلزات دیگری استفاده می کنند و در نهایت روی آن لعاب نقره می دهند. این روش باعث می شود که محصول نهایی قیمت مناسب تری برای مشتری داشته باشد اما ارزش محصولی که با فلز نقره ساخته شده باشد را ندارد.

تفاوت مليله کاری در زنجان و اصفهان

از نظر ظرافت و عیار نقره مصرفی این هنر در دو شهر اصفهان و زنجان کمی متفاوت است. عيار نقره ای که در ملیله کاری در اصفهان استفاده می شود حدود 95-90 و شايد هم كمتر است. در زنجان ، نقره ی مورد استفاده برای ملیله کاری با خلوص 9/99 معروف به عيار 100 استفاده مي شود. ملیله ی زنجان دارای نقش های ظریف تری نسبت به ملیله های اصفهان است.

مراحل تولید ملیله کاری پیش از فروش آن

پشت هر هنر و صنعتی زحمات و مراحل زیادی بوده است تا به دست ما برسد. برای تولید ملیله نیز ابتدا باید بررسی کنیم که چه ابزارهایی مورد نیاز است. پس از آن چگونه توسط این ابزار شمش نقره به مفتولی نازل تبدیل می شود تا در نهایت ملیلکار آن ها را تبدیل به اشیای زیبای هنری کند.

ابزار کار ملیله کاری

• کمان ارّه

این ابزار شبیه کمان اره‌های آهن بری است، در سمتی دارای پیچ سفت کننده و نگه دارنده‌ی تيغ ارّه و در سمت دیگرش دارای دسته و میخ نگه دارنده است.

• قیچی

از آن برای قطع کردن مفتول‌های نقره استفاده می شود.

• کوره

این دستگاه از یک دودکش و یک محفظه به نام آتش خون تشکیل شده است. نقره را در این کوره ذوب می کنند.

• بوته

در ملیله کاری به ظروفی با نقطه ذوب بالا نیاز است تا بتوان در آن عملیات لازم را در حین ذوب کردن نقره انجام داد. به این ظروف بوته گفته می شود.

• دستگاه نورد

دستگاه نورد یا دستگاه ملیله کشی غلتک‌هایی دارد که به وسیله ی آن ها شمش های نقره را به مفتول تبدیل می کنند.

• ریچه

قالب های میله ای به طول حدودا 30 سانتی متر که نقره را پس از ذوب شدن داخل آن ها می ریزند تا به آن شکل دربیاید.

• انبر آتش کاری

انبرهایی با دسته ی بلند مناسب کار در حین آتش کاری برای حفظ فاصله از حرارت بالایی که وجود دارد.

• دم باریک

این وسیله که شبیه انبردست و دارای زبانه‌های بلندتر و باریک است، برای نگه داشتن مفتول‌های ملیله مورد استفاده قرار می گیرد.

• سندان

این ابزار برای تبدیل مفتول‌های میله ا‌ی‌ به مفتول‌هایی با مقطع مربع به کار می رود.

• حدیده

صفحه‌ ای فلزی است که در سطح آن سوراخ هایی با قطرهای مختلف قرار داده شده است. از این سوراخ ها برای ایجاد مفتول های نقره استفاده می شود. مفتول ملیله را متناسب با قطری که مد نظر دارند از یکی از این سوراخ ها عبور می دهند.

• انبردست
• انواع چکش در اندازه‌های مختلف
• فرچه‌ یا برس سیمی

مراحل ساخت مفتول ملیله

مراحل ملیله کاری عبارتند از چکش کاری ، حرارت دهی ، نورد کشی ، مفتول کشی ، حدیده کاری و قالب بندی.

ابتدا نقره را در کوره ذوب می کنند ،ذسپس آن را در ریچه می ریزند تا سرد شود. پس از سرد شدن شبیه به شمش میله ای می شود زیرا شکل ریچه را به خود گرفته است. سپس آن را روی سندان قرار می دهند و چکش کاری می کنند تا به شکل میله ای چهارپهلو در بیاید. بعد از چکش کاری دوباره آن را حرارت می دهند تا انعطفاف پذیر شود.

بعد از به وسیله ی دستگاه نورد آن ها را به شکل مفتول های باریکی در می آورند. سپس دوباره در کوره قرار داده می شوند و پس از آن موم اندود می شوند.

سپس این مفتول ها را چندین بار از سوراخ های حدیده عبور می دهند. هربار از سوراخ باریک تر و باریک تر. تا بالاخره مفتول نازک شده و به اندازه ی مناسب کار ملیله برسد.

در نهایت دو رشته از این مفتول های نازک شده را به صورت دولا می تابند و آن را از میان غلتک دستگاه نورد عبور می دهند تا نوار باریکی به قطر تقریبی ۱ تا ۱/۵ میلی متر از دستگاه نورد خارج شود. به این نوار باریک ملیله می گویند. پس از آن این مفتول های زیبا در اختیار ملیله کاران قرار می گیرد تا با هنر و ذوق و علاقه ی خود آنها را در طرح های مختلف تبدیل به ظروف و اشیای ملیله کاری زیبایی کنند که متناسب با سلیقه ی شما مشتریان عزیز باشد.