قلمزنی چیست ؟
قلم زنی یعنی تزیین و کندن نقش های مختلف بر روی اشیای فلزی. قلم زنی را می توان روی فلزات مختلف مانند مس، نقره، برنج یا طلا انجام می داد. اما بیشتر از از فلز مس برای آن استفاده می شود.
قلمزنی سابقه ی چندهزارساله دارد که در دوران هخامنشیان شروع شد و در دوران ساسانیان اوج گرفت.
ابزارهای موردنیاز قلمزنی
قلمزنی نیاز به ابزارهای زیادی ندارد و با حداقل امکانات می توان آن را انجام داد.
- چکش
- قلم
- قیر
- روغن جلای سیاه
- ظرف مسی (یا فلز دیگری)
آموزش قلمزنی
1) ابتدا باید داخل یا زیر ظرف را از محلول قیر و گچ پر کنند . این کار دو دلیل دارد :
الف. این کاری این است که هنگام قلم زدن صدای کمتری تولید شود.
2ب. مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار می شود.
2) در مرحله ی بعدی باید نقش مورد نظر را روی ظرف موردنظر رسم کنند.
3) حالا نوبت به انتخاب قلم مناسب می رسد. قلمهای مختلفی برای این کار وجود دارند مانند قلم سایه و قلم نیمبر. قلم را روی سطح ظرف قرار داده و با چکش به انتهای قلم میکوبند. شدت ضربه ها مهم است. در واقع هرچه ضربه ها ملایم تر باشند عمق کم تری ایجاد می کنند و بالعکس.
4) وقتی کار قلم زنی تمام شد قیری را که در ابتدای کار از ان استفاده کرده بودند را از ظرف جدا می کنند. سپس روی شیارها ذغال میریزند و از روغن جلای سیاه برای پوشاندن روی ظرف استفاده می کنند. دلیل استفاده از روغن این است که نقوش ایجاد شده روی سطح ظرف به شکل خطوط تیره و مشخص تری دیده شوند.
انواع سبک های قلم زنی
در قلمزنی سه سبک اصلی اصفهان و شیراز و تبریز وجود دارد.
قلمزنی اصفهان خود در دو سبک مجزا وجود دارد که عبارتند از قلم ریز و فلم زنی برجسته. هنر مندان اصفهان سبک قلمزنی برجسته را به تازگی و در سالهای اخیر اجرا می کنند.در این سبک شیارهای عمیق تری بر سطح ظروف ایجاد می شود به شکلی که یک حالت سه بعدی به خود می گیرد. قلم زنی های اصفهان عمیق است زیرا بیشتر از ضربه ی چکش در آن استفاده می شود د رحالی که در قلمزنی تبریز از حرکت و فشار مچ دست استفاده میشود.
درسبک شیراز هم قلمزنی به دو روش انجام می شود که عبارتند از ریزه قلم و برجسته یا منبت. سبک ریزه قلم روی فلز (معمولا مس) و برنج انجام می شود و بیشتر در دوران زندیه و صفویه و دوران پیش از آن رایج بوده است. سبک دوم با نام برجسته یا منبت در دوره قاجار انجام میشود و از سبک هخامنشیان الگو گرفته است و بیشتر بر روی نقره انجام می شود.
روش کار در قلمزنی تبریز به این صورت است که برای حرکت قلم از حرکت و فشار مچ دست استفاده میشود در صورتی که در سبک اصفهان به این منظور از ضربات چکش استفاده می شود. به همین دلیل قلم زنی های تبریز کم عمق تر است.
پیشینه ی قلم زنی
پیشینه این هنر در ایران، تاریخ مشخص و معینی ندارد.
قلمزنی در دوران پیش از تاریخ
مطابق با آثار مستند می توان گفت که پیشینه ی ان در ایران به چند هزار سال پیش از میلاد برمی گردد. در دوران پیش از میلادصنعت فلز كاری در ایران به ویژه در حواشی دریای خزر رواج داشته است.
هنر قلمزنی در دوران مادها
از این دوران آثار اندکی به دست آمده است. این آثار نیز بیشتر مربوط به قرن شش و هفت پیش از میلاد است. این آثار اشیای زیویه یکی از شهرستان های استان سنندج است.
قلمزنی در دوران هخامنشیان
در این دوران هنر قلم زنی نیز مانند بسیاری از صنایع و هنرهای دیگر از جایگاه ویژه ای برخوردار شد. دوران هخامنشیان دوران اوج صنعت فلزکاری در ایران بوده است. چند نمونه از آثار به دست آمده از این دوران عبارتند از : یک لوح سیمین به وزن 4 كیلوگرم و یک لوح طلا به وزن 5 كیلوگرم. این دو اثر در حال حاضر در موزه ملی ایران نگهداری می شوند.
قلمزنی در دوران سلوكیان
در این دوران هنر قلمزنی تا حدودی تحت تاثیر هنر یونان بود. شهرهای جدیدی مانند نسا و مرو در این دوران ساخته شدند و کارگاه های هنری به این شهرها انتقا پیدا کردند.
قلمزنی در دوران اشكانیان
در زمان پارت ها هنر قلمزنی با همان شیوه هخامنشیالبته با مقداری تغییر ادامه پیدا کرد. ساختن تندیس های انسانی (پیکره ها) در این دوران از جنس های مختلفی مانند نقره، طلا و مفرغ رونق ویژه ای داشت. در این دوران نیز به علت حمله ی اسكندر آثار زیادی در دست نیست.
قلمزنی در دوران ساسانیان
در این دوران روابط بین ایران و روم و یونان گسترش پیدا کرد. به همین دلیل هنر ایران نیز تحت تاثیر هنرهای یونانی و رومی قرار گرفت.
در دوران ساسانی ساخت اشیا به سه روش انجام میشد . یکی بهوسیله چکش کاری بر ورق سرد. دوم بهوسیله ریختگی و ساخت ظروف آستردار از ورق و سوم به وسیله ی تراش با چرخ.
قلم زنی در دوران اسلام
در این دوران عرب ها از هنر قلم زنی دوران ساسانی الگو گرفتند . هنرمندان نیز تحت تاثیر فرهنگ دینی بیشتر نقوش با خطوط کوفی و آیات و احادیث را به جای طرحهای بومی و اسطورههای ایرانی استفاده می کردند.
قلمزنی در دوران سلجوقیان
سلجوقیان نیز به هنر علاقه مند بودند. در این دوران ایجاد نقش های گیسباف که شامل نوارهایی در تزیین ظروف بود رواج پیدا کرد. همچنین از آثار بسیار زیبا از این دوران مشبک کاری روی فلز است.
و شاید در دوران های دیگری نیز این صنعت و هنر به شکل های مختلفی رواج داشته است. ما در این مقاله به اختصار موارد را بررسی کردیم. امیدواریم که از آن استفاده کرده باشید. در هنرلوکس نیز محصولات صنایع دستی قلم زنی تولید و عرضه می شوند که می توانید از آن ها داخل سایت هنرلوکس دیدن فرمایید.