خط نگاره ها

خط نگاره ها

خط نگاره ها

اسمأ مقدس:

«جوهر اصلی خط کلمه است و از کنار هم قرار گرفتن کلمات خط به وجود می آید و به تعبیری خطاط یا خوشنویس خلاصه کلمه آن کلمات است و خوشنویسی علم هندسی روحانی است.» «یکی از معجزه های راستین اسلام چگونگی تکامل خط کوفی در دورانی کوتاه و رسیدن به گونه ای از خوشنویسی متناسب، بسیار آراسته و بی نهایت زیباست.

خط کوفی نام یکی از خطوط اسلامی است و نخستین نسخه‌های قرآن با این خط نوشته می‌شد. علت نام گذاری آن نیز این است که در شهر کوفه به وجود آمده است. این خط به خط پهلوی (اوستایی) شباهت دارد. از قرن سوم هجری به بعد کاربرد خط کوفی کمتر شد. پس از قرن پنجم هجری تقریبا کنار گذاشته شد. امروزه هم بیشتر جنبه ی تزئینی دارد.

خط پهلوی
خط پهلوی (اوستایی)

خط کوفی که در نیمه اول هجری، به اوج خود رسید، چنان فضیلتی کسب نمود که به مدت سه قرن دوام یافت.» الله، محمد و علی در مایه ی خط کوفی بنایی سادۀ نوع اول: کلمات الله، محمد و علی تنها کلمات مقدسی هستند که در زمینۀ توپی های ته آجری به کار رفته اند. بر خلاف تنوع کم این کلمات مقدس، کثرت به کارگیری آن ها فراوان بوده و در بسیاری از بناها به خصوص مساجد به کار رفته اند؛ مضاف بر این که کنار هم قرار گرفتن منظم و هدفدار سایر انواع توپی های گچی ته آجری در مقیاس وسیع سطح اغلب دیوارها عبارت های “یا الله” “یا محمد” و “یا علی” را ایجاد نموده است.

بر روی یکی ازدیوارها در راهرویی که در انتهای سمت راست در ایوان شرقی مسجد قرار دارد، عبارات دعایی نوشته شده است که با انواع خطهای ثلث، کوفی بنایی و کوفی تزئینی به صورت توپی های ته آجری، سطح دیوار را تزئین داده است. مهرهای گچی که در فاصله بین آجرها ساخته شده در ایوان شمالی نسبت به ایوان های دیگر متفاوت است. در این ایوان شکل منتحه از ترکیب گچبری این مهرها عمدتاً یک مربع است در حالی که در بقیه بنا و در موارد دیگر شکل آن ها به صورت مستطیل است که ضلع بزرگ آن به حالت عمودی است.
این مطلب را هم ببینید خرید محصولات فیروزه کوبی

باتوجه به تحقیقات وبررسی های انجام شده بر روی نقوش توپی ته آجری در مسجد جامع در مکان های مزبوربه این نتیجه می رسیم که نقوش موجود در شبستانها که زمان آن به آل بویه وسامانیان برمی گردد مهری بوده و از نظر تنوع دنقوش بسیار کم وانگشت شمار واز نظر طرح بسیار ساده و هندسی می باشد. اما در ایوان شرقی که زمان آن به دوره سلجوقی یا ایلخانی برمی گردد پیشرفت وتنوع نقوش وتکنیک را مشاهده می کنیم و زمان شروع استفاده از نمونه های خطی نیز به همین زمان برمی گردد. براساس بررسی خطوط ثلث درایوان شرقی به این نکته می توان پی برد که طراحی آنها کاملاً بداهه کاری بوده و از قبل طراحی نشده است.

نقوش هندسی پیچیده وکوفی بنایی بسیارظریف نشان دهنده نزدیک بودن نقوش ایوان به دوره ایلخانی است زیرا به گفته دونالدویلبر:”بیشترین دوران هنری ایران که از نقوش طریف هندسی استفاده شده به دوره ایلخانی برمی گردد. گود یا برجسته تعبیه می کردند که این نقش ها اگر تو گود بود نقش روی آجر برجسته و اگر نقش برجسته بود روی آجر با نقش توگود برگردان می شد.

مراحل ساخت قالب خط نگاره ها

این قالب معمولاً از فلز ساخته می شد و برای این که آجر با نقشی که روی آن بود سالم برگردان شود گل ملاط معمولاً از آب کمتری برخوردار بود وگِل ورز داده را کاملاً در زاویه های قالب وداخل نقش ها جاسازی می کردند و قالب را از پشت با ملاطی صاف در محلی مسطح برگردان می کردند تا در مقابل نور آفتاب آب خود را از دست بدهد. برای این که خشت از قالب راحت خارج شود و به بدنۀ قالب نچسبد از ماسۀ بادی (رمل) یا خاکستر استفاده می کردند. البته خاکستر یا ماسۀ بادی که کف قالب می ریختند به قدری بود که فقط یک لایه بسیار نازک روی بدنۀ قالب را می پوشاند و واسطه ای میان گل و قالب بود. سوراخ ها تعبیه گردید که شاید برای صرفه جویی در وقت به کاربرده می شد. اولین قدم در این تغییر عبارتست از استعمال باریکۀ نازک گچ که روی آن، در محل دقیق بند عمودی، طرح لازم کنده شده است. سپس توپی ها با روکش گچی، بدون در نظر گرفتن محل آجر در زیر گچ ساخته می شود. «گستردگی کاربرد توپی های گچی ته آجری بیش از هر چیز به نوع مادۀ مورد استفاده در آن گچ و آجر مربوط می شود. گچ و آجر در هر نقطه ای از ایران به راحتی یافت می شود و این امکان را به وجود می آورد تا مردم هرمنطقه، هر نوع تزئین مشابه با بناهای مشهور پایتخت را در بناهای محل زندگی خود ایجاد نمایند. اما در این بین تأثیرات بصری عمیق تزئین توپی گچی ته آجری را نبایست از خاطر دور نمود.

ارتباط خط نگاره ها و صنایع دستی

این مراحل در ساخت خشت و مراحل پس از آن بی ربط نیست به ذوق و قریحه ی آدمی در ساخت صنایع دستی.  وسایل و ابزارهای موردنیاز بشر در گذشته توسط دست ساخته می شد. ماشینی وجود نداشت که این کارها را انجام دهد. ظروف مصرفی خود را هم خودش از فلز و چوب و سفال درست می کرد. با گذر زمان و اختراع ماشین ها و به وجود آمدن کارخانه ها لوازم و ظروف به صورت ماشینی تولید می شدند اما بعضی از کارهای دستی همچنان ادامه پیدا کرد و بعضی از آن ها از جنبه ی کاربردی خارج شد و جنبه ی زینتی به خود گرفت.

 

برای خرید کادو روز پدر و هدیه خاص برای روز مادر روی لینک فروشگاه صنایع دستی کلیک کنید

Rate this post

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *